Küçük Ayvasıl Kilisesi

Giriş kapısı üzerinde yer alan Yunanca kitabesinde, yapının 884/885 yıllarında I. Basil döneminde yeniden inşa edildiği yazdığı belirtilmektedir. Yapı, Hagia Anna Kilisesi ve Basil Kilisesi olarak da anılmaktadır. Yığma yapım sistemiyle inşa edilen yapıda kesme taş ve moloz taş malzeme kullanılmıştır. Yapı doğu batı doğrultusunda bazilikal planlıdır. Yapı üç nefli ve üç apsislidir. Ortadaki nef ve apsis yanlardakine oranla daha geniş ve yüksek tutulmuştur. Nefler birbirinden ikişer adet sütunla ayrılmıştır. Sütunun başlıkları İyon sütun başlığı formunda düzenlenmiştir. Yapının narteksi bulunmamaktadır. Yapının dıştan üst örtüsü kırma çatıdır. Çatı malzemesi Alaturka kiremittir. Yapının içten üst örtüsü tonozdur. Tonozlar birbirine kemerlerle bağlanmıştır. Yapının, girişi güney cephesinde bulunmaktadır. Giriş kapısı dikdörtgen formlu, tek kanatlı ve demirdir. Kapı üzerinde yer alan geniş lentosunda Yunanca kitabesi ve kabartma yer almaktadır. Kabartması büyük oranda tahrip olmuştur. Lento üzerinde tuğla ile örülen yuvarlak kemer tarafından oluşturulan alanda dini ve bitkisel bezemelere yer verilmiştir. Yapının üçlü apsisinin her birinde düşeyde üç sıra şeklinde sıralanmış küçük dairesel pencere açıklıkları bulunmaktadır. Yapının batı cephesindeki açıklık hariç tüm pencereleri yuvarlak kemerlidir. Batı cephesindeki pencere ise dikdörtgen formludur. İç mekânda yer yer fresk kalıntıları bulunmaktadır.

Fresklerde işlenen sahnelerden sadece İsa’nın çarmıhtan indirilişi seçilebilmektedir. Naosun güney duvarında bulunan bu sahnede İsa figürünün uzanmış gövdesi ile başı kısmen görülebilmesine karşın İsa’nın yanında bulunan Meryem sadece genel hatları ile seçilebilmektedi M.S. 9. yüzyılda Roma İmparatoru I. Basil zamanında, yeniden inşa edildiği bilinen yapı Trabzon’un en eski kilisesi olarak da bilinmektedir. Doğu–batı doğrultusunda üç nefli bazilika planlı olarak düzenlenen yapı; naos, bir ana apsis ve iki yan apsis bölümlerinden meydana gelmektedir. İçten ve dıştan yarım daire planlı olan apsisler dışa taşkındır. Naosta iki adet iyon başlıklı sütun bulunur. Bazilikanın içindeki iki sütun ve başlıklar Roma stilini yansıtmaktadır. Sıva ile kapanmış bulunan iç duvarlarında freskler yer almaktadır. Güneydeki kapısının üstünde bulunan Roma Dönemi’nde yapıldığı anlaşılan mermer kabartmanın eski bir tapınaktan alınarak buraya konulduğu sanılmaktadır.